چرخه عمر محصول (PLC) یک ابزار کاربردی است که بسیاری از سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان از آن برای پیش‌بینی چالش‌های احتمالی در مسیر تولید محصول جدید استفاده می‌کنند. از چرخه عمر محصول میتوان برای ردیابی محصول شرکت و تصمیم‌گیری صحیح و آگاهانه جهت ارتقای موفقیت آن استفاده کرد. در این مطلب قصد داریم با مفهوم چرخه عمر محصول بیشتر آشنا شویم و به مراحل و مزایا و معایب آن اشاره نماییم.
چرخه عمر محصول چیست؟
چرخه عمر محصول (Product Life Cycle) که در اختصار PLC نامیده می‌شود، ابزاری است که از طریق آن میتوان مسیر یک محصول از زمان تولید تا زوال را مشخص کرد. به عبارت دیگر به مراحلی که یک محصول از زمان تولید و پیدایش تا زمان زوال طی میکند، چرخه عمر محصول گفته می‌شود. با استفاده از این ابزار میتوان کمپین‌های بازاریابی هدفمندی برگزار کرده و فروش بیشتر و برندینگ قوی‌تری را تجربه کرد.
چرخه عمر محصول از مرحله تولید و توسعه آغاز شده و در نهایت با مرحله افول به پایان می‌رسد. بازاریابان و صاحبان بیزینس از این چرخه برای تصمیم‌گیری‌ها و تعیین استراتژی‌های مربوط به محصول استفاده مفیدی می‌کنند. همچنین با درک چرخه عمر محصول میتوان منابع خود را به خوبی مدیریت کرده و با رقبا به شکل موثرتری رقابت کرد.
دلایل اهمیت چرخه عمر محصول
چرخه عمر محصول برای شرکت‌ها و تولیدکنندگان از اهمیت زیادی برخوردار است و تسلط بر آن بسیار مهم است. اهمیت آن هم به این خاطر است:
- اخذ تصمیمات استراتژیک: با درک دقیق چرخه عمر محصول میتوان تصمیم‌های استراتژیک مناسبی در هر مرحله از زندگی محصول گرفت.
- مدیریت صحیح منابع: با این فرآیند میتوان منابع خود اعم از منابع مالی را بهینه و به خوبی مدیریت کرد.
- بازاریابی و فروش: درک مراحل چرخه عمر محصول به اجرای استراتژی‌های بازاریابی و فروش به طور موثر کمک زیادی میکند.
- سازماندهی تیم‌ها و فرآیندها: این فرآیند به مدیران امکان می‌دهد تا از تیم‌ها و منابع خود به بهترین نحو ممکن استفاده کنند و بهترین عملکرد را در برابر چالش‌ها و فرصت‌های بازار ارائه دهند.
- رقابت در بازار: با تسلط بر چرخه عمر محصول میتوان با رقبا به خوبی رقابت کرده و ابتکار بیشتری به خرج داد.
مزایا و معایب چرخه عمر محصول
چرخه عمر محصول مزایای زیادی دارد. در این خصوص میتوان به برنامه‌ریزی استراتژیک برای سرمایه‌گذاری‌های مالی، رویکردهای بازاریابی، تبلیغات و توسعه محصول اشاره کرد. همچنین از چرخه‌های قبلی میتوان درس گرفته و از اشتباهات رایج برای محصولات جدید اجتناب کرد. یکی از معایب چرخه عمر محصول هم، پیش‌بینی نادرست آن است. همچنین این ابزار ممکن است سبب محدود کردن تصمیم‌گیری‌ها به طور بالقوه‌ای شود.
بررسی مراحل چرخه عمر محصول
حال که با اهمیت و مزایای چرخه عمر محصول آشنا شدیم، بهتر است به بررسی مراحل آن بپردازیم. مراحل چرخه عمر محصول عبارتند از:
1. معرفی محصول
اولین مرحله از چرخه عمر محصول ، معرفی محصول است و زمانی است که محصول برای اولین بار به بازار عرضه می‌شود. شرکت‌ها و تولیدکنندگان باید سرمایه‌گذاری قابل توجهی در تبلیغات و کمپین‌های بازاریابی انجام دهند تا مصرف‌کنندگان یا مشتریان به خوبی از محصول جدید و مزایای آن آگاه شوند. در مرحله معرفی محصول معمولا رقابت کمی برای محصول وجود دارد. چرا که رقبا از مزایا و نقاط قوت یا ضعف محصول اطلاعی ندارند. از طرف دیگر در این مرحله میزان فروش معمولا پایین است. فروش پایین میتواند به خاطر سیاست‌های تبلیغاتی شرکت باشد.
2. رشد محصول
مرحله دوم چرخه عمر محصول، رشد محصول است که بهترین زمان برای اجرای تبلیغات و کمپین‌های بازاریابی است. مرحله رشد و توسعه محصول زمانی اتفاق می‌افتد که محصول به سرعت در حال فروش است و تقاضا برای آن در حال افزایش است. زمانی هم محصول وارد این مرحله می‌شود که عرضه آن موفق بوده باشد. این موضوع در گرو افزایش تقاضا، افزایش تولید و گسترش شبکه پخش محصول است. در شرایطی که محصول رشد خوبی را تجربه کند و با رقابت شدید روبرو شود، شرکت تولیدکننده ممکن است هزینه بالایی را صرف تبلیغات کند. با تبلیغات و اجرای کمپین‌های بازاریابی، محصول از سایر محصولات موجود در بازار متمایز می‌شود.
3. بلوغ محصول
مرحله بلوغ محصول، سودآورترین مرحله چرخه عمر محصول است. در این مرحله هزینه‌های مربوط به تولید و بازاریابی کاهش پیدا میکند و به دلیل اشباع بازار از محصول، رقابت در این مرحله به بالاترین حد رسیده و کاهش حاشیه سود کمتر از سایر مراحل می‌شود. بسیاری از تحلیلگران این مرحله از PLC را مرحله‌ای می‌دانند که بیشترین سود را برای تولیدکننده به همراه دارد.
4. کاهش یا زوال محصول
آخرین مرحله از چرخه عمر محصول، مرحله کاهش یا زوال محصول است. زمانی که محصول موفق سبب ایجاد رقابت در بازار شده و بسیاری از شرکت‌ها به کپی و تولید آن بپردازند، برخی از محصولات سهم بازار را از دست داده و فروش آنها کاهش می‌یابد. برای همین بسیاری از شرکت‌ها دیگر تمایلی به انجام تبلیغات و بازاریابی برای محصول ندارند و به سراغ محصول دیگر می‌روند. همچنین ممکن است شرکت تصمیم بگیرد تغییراتی را در محصول اعمال کرده و یا نسل جدیدی از آن را طراحی و روانه بازار کند.
نحوه محاسبه چرخه عمر محصول
چرخه عمر محصول با توجه به میزان فروش، سود، بازخورد و نیاز مشتریان متفاوت است. محاسبه آن هم با توجه به مواردی همچون شرایط، امکانات و منابع شرکت سازنده صورت می‌گیرد. یکی از روش‌های متداول جهت محاسبه PLC، ترکیب تاریخ واقعی عرضه محصول به بازار با میزان تغییرات فروش محصول است. در این روش آمار فروش یعنی تعداد فروش، درآمد حاصل از فروش و میزان سود فروش جمع‌آوری گشته و با کمک آن نمودار فروش محصول ایجاد می‌شود. این نمودار نشانگر تغییرات فروش در یک بازه زمانی خاص است و با تحلیل آن میتوان مراحل چرخه عمر محصول را مشخص کرد. همچنین از نمودار چرخه عمر محصول میتوان جهت تدوین استراتژی‌های چرخه عمر محصول استفاده کرد.
جمع بندی
چرخه عمر محصول شامل 4 مرحله اصلی یعنی معرفی، رشد، بلوغ و زوال است و به برنامه‌ریزی استراتژیک و تصمیم‌گیری آگاهانه جهت بهبود جایگاه محصول در بازار کمک زیادی میکند. با استفاده از دوره عمر محصول میتوان مسیر پیش روی محصول را پیش‌بینی کرده و استراتژی‌های مناسبی را تنظیم کرد.
