شایسته سالاری یکی از مهمترین مفاهیمی است که با کارآمدی در ارتباط است. در صورتی که تمام افراد سازمان از رده‌های پایین تا بالا بر اساس شایستگی‌هایشان انتخاب شوند، یعنی شایسته سالاری در تمام بخش‌های سازمان جاری است. حال بهتر است ببینیم شایسته سالاری در سازمان به چه صورت است و نحوه توسعه آن به چه شکل می‌باشد.
شایسته سالاری چیست؟
شایسته سالاری (meritocracy) به این معنا است که جامعه، سازمان یا یک محیط انسانی توسط افرادی اداره می‌شود که بر اساس شایستگی‌هایشان انتخاب شده‌اند. منظور از شایسته سالاری سازمانی هم همین مورد است. در صورتی که سمت کارکنان و مدیران سازمان بر اساس استعدادها، توانمندی‌ها، مهارت‌ها و سوابق کاری مشخص گردد، یعنی شایسته سالاری در سازمان حاکم است. در این سازمان‌ها مواردی همچون جنسیت، نژاد، طبقه اجتماعی و ملیت در تعیین سمت افراد نقشی ندارد و تنها به شایستگی‌ها و توانایی‌های افراد توجه می‌گردد.
در نظام‌های شایسته سالار، نظرات و عقاید تمام افراد حائز اهمیت است. بنابراین شایسته سالاری در سازمان باعث می‌شود تا تمام کارکنان نظرات خود را آزادانه و بدون ترس از قضاوت و توبیخ بیان کنند. همچنین به نظرات آنها گوش داده شده و بر اساس بهترین نظرات ارائه شده، تصمیمات مهم اخذ می‌گردد.
اهمیت شایسته سالاری در سازمان
با توجه به تعریف شایسته سالاری میتوانیم به اهمیت آن در سازمان پی ببریم. شایسته سالاری سازمانی، افراد را بر اساس عملکرد ارزیابی میکند. برای همین در سازمان‌هایی که به شایسته سالاری اهمیت می‌دهند، خبری از رانت و روابط غیر کاری نبوده و افراد برای ارتقا پیدا کردن در سازمان به تلاش بیشتری می‌پردازند. در واقع شایسته سالاری در سازمان باعث افزایش شده و تمام افراد به دنبال پیشرفت از مسیر درست و سالم می‌روند. از دیگر دلایل اهمیت شایسته سالاری در سازمان میتوان به افزایش نوآوری و خلاقیت اشاره کرد. از آنجایی که در سازمان‌های مبتنی بر شایسته سالاری تمام افراد حق رای و اظهارنظر دارند، فرصت‌های زیادی برای ارائه ایده‌های جدید و مناسب مهیا می‌شود. برای همین امکان تحقق نوآوری و خلاقیت در این سازمان‌ها وجود دارد.
مهمترین ویژگی‌های سازمان شایسته سالار
در صورتی میتوان یک سازمان را شایسته سالار دانست که از چند ویژگی برخوردار باشد. از جمله:
- حکمرانی قانون در سازمان
- پاسخگویی مدیران در قبال کارکنان
- نوآوری در پیشبرد برنامه‌های سازمان
- عمل به تعهدات از سوی کارکنان و مدیران به صورت کامل
- حذف روابط غیر کاری مبتنی بر رانت در سازمان
- فرصت برابر برای پیشرفت تمام کارکنان بر اساس شایستگی‌ها و توانمندی‌ها
- فراهم کردن فضای باز جهت اظهارنظر بدون نگرانی و ترس از قضاوت و توبیخ
نحوه پیاده‌سازی نظام شایسته سالار در سازمان
افرادی که قصد دارند یک سازمان یا بیزینس شایسته سالار داشته باشند، باید به چند مورد توجه داشته باشند:
1. توانمندسازی رهبران
مدیران باید در شناسایی مهارت‌ها، توانمند باشند و سمت هر یک از کارکنان را با توجه به این موارد مشخص نمایند. هر چقدر مدیران در این زمینه عملکرد بهتری داشته باشند، به ایجاد محیط کار عادلانه و کارآمد کمک بیشتری می‌شود. از طرفی مدیران به عنوان رهبران سازمان نه تنها باید خود شایستگی‌های لازم برای مدیریت را داشته باشند، بلکه باید با تشویق و پرورش شایستگی‌ها در دیگران نیز به این امر کمک نمایند. مدیران سازمان باید توانایی تشویق کارکنان به نوآوری و پیشرفت را داشته باشند و فرهنگی را در سازمان ایجاد کنند که کارکنان آزادانه قادر به ارائه نظرات و پیشنهادات خود باشند.
2. گسترش انگیزه و اشتیاق در سراسر سازمان
برای ایجاد نظام شایسته سالاری در سازمان باید انگیزه و اشتیاق زیادی را در سراسر سازمان جاری کرد. برای مثال اگر شرکت در حوزه تکنولوژی فعال است، توسعه‌دهندگانی که مشتاق به مشارکت در پروژه‌های خاص هستند را میتوان در همان پروژه وارد کرده و انگیزه و اشتیاق آنها را بیشتر کرد. در زمان ارائه پاداش هم تنها نباید به ارتقای جایگاه شغلی فکر کرده و بهتر است آنها را به سمت مسیری هدایت کرد که قادر به دنبال کردن انگیزه و اشتیاق خود هستند. در واقع برای پایه‌گذاری نظام شایسته سالاری در سازمان باید بررسی کرد که چه چیزهایی در کارکنان انگیزه ایجاد میکند و سپس به آنها در تعیین مسیر آزادی عمل داد.
3. تقویت فرهنگ درست گوش دادن
در نظام شایسته سالاری، ایده‌های جدید و بکری ارائه می‌شوند. حال محیط کار باید به شکلی باشد که دیگران به خوبی به نظرات یکدیگر گوش دهند و هر شخصی خیلی راحت به اشتراک‌گذاری ایده‌ها و نظرات خود بپردازد. در صورتی که به این موضوع توجهی نشده و کارکنان قادر به ارائه نظرات و ایده‌های خود نباشند، پیاده‌سازی و اجرای نظام شایسته سالاری در سازمان غیرممکن است.
نحوه توسعه شایسته سالاری در سازمان
اگر به فکر توسعه نظام شایسته سالاری در سازمان هستید، به چند مورد توجه داشته باشید:
- ارائه فرصت‌های برابر به کارکنان: برای توسعه نظام شایسته سالاری، تمام کارکنان باید از امکانات و فرصت‌های یکسانی برخوردار باشند. در این شرایط رقابت سالمی میان کارکنان شکل گرفته و هر فرد با توجه به شایستگی‌های خود پاداش و ترفیع می‌گیرد. در صورتی که میان کارکنان تبعیض قائل شود، عملکرد و کارکرد آنها تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
- ارزیابی عملکرد کارکنان: عملکرد کارکنان باید به صورت اصولی و حرفه‌ای تجزیه و تحلیل شود. در این ارزیابی باید مشخص شود که فرد چه نقاط ضعفی دارد که باید تقویت گردد. همچنین باید تعیین شود که هر یک از کارکنان در چه زمینه‌هایی عملکرد بهتری دارند.
- ارائه پاداش مبتنی بر عملکرد: یکی از راه‌های توسعه شایسته سالاری در سازمان، ارائه پاداش مبتنی بر عملکرد است. در یک سازمان شایسته سالار، تمام کارکنان بر اساس عملکرد و شایستگی‌های خود پاداش دریافت می‌کنند. در واقع افرادی که کارآمدتر هستند و تمام تلاش خود را برای رشد و پیشرفت پروژه به کار می‌گیرند، سزاوار توجه و دریافت پاداش بیشتری هستند.
- شفافیت و پاسخگویی: برای رسیدن به یک سازمان شایسته سالار باید به صورت واضح بیان کرد که پاداش‌ها بر چه اساسی به افراد اعطا شده‌اند. شفافیت و پاسخگویی در اجرای این نظام بسیار حائز اهمیت است.
جمع بندی
در این مطلب در خصوص شایسته سالاری در سازمان و نحوه توسعه آن صحبت کردیم. شایسته سالاری در سازمان سبب افزایش کارایی و بهره‌وری، ایجاد انگیزه و اشتیاق، جذب و حفظ استعدادها، افزایش نوآوری و خلاقیت و کاهش فساد و رانت می‌شود. در سازمان‌هایی که شایسته سالاری حاکم است، تمام کارکنان برای ارتقا و پیشرفت بر اساس عملکرد خود تلاش می‌کنند و فرهنگ کار و تلاش بیشتر در سازمان تقویت می‌گردد. این در حالی است که در سازمان‌هایی که شایسته سالاری در آن حاکم نیست، افراد برای ارتقا و پیشرفت از راه‌هایی همچون رانت و پارتی‌بازی استفاده می‌کنند. همین امر سبب ایجاد فضای کاری مسموم در سازمان شده و احتمال ترک نیروهای با استعداد را بیشتر میکند.
