بیزینس مدل و دلایل استفاده از آن

بیزینس مدل یا مدل کسب و کار به طرحی گفته می‌شود که اجزا و بخش‌های مختلف سیستم کسب و کار را برای درآمدزایی مشخص می‌کند. با وجود بیزینس مدل میتوان با یک نگاه وضعیت کسب و کار، جریان‌های درآمدی، فعالیت‌ها، منابع اصلی، مخارج و غیره را مشخص کرد. در ادامه مطلب با بیزینس مدل و دلایل استفاده از آن آشنا خواهیم شد.

بیزینس مدل چیست؟

بیزینس مدل (Business Model)، یک برنامه برای درآمدزایی و کسب سود بیشتر است. این برنامه محصولات یا خدماتی که کسب و کار قصد فروش آنها را دارد، بازار هدف و هرگونه هزینه پیش‌بینی شده را مشخص می‌کند. مدل‌های کسب و کار هم برای بیزینس‌های جدید و هم برای بیزینس‌های قدیمی مهم هستند. بیزینس مدل به شرکت‌های جدید و در حال توسعه کمک می‌کند تا سرمایه‌گذاری‌های لازم را جذب کرده و به مدیریت و کارکنان انگیزه بیشتری دهند. کسب و کارها باید به طور منظم بیزینس مدل خود را به روز کنند تا در پیش‌بینی روندها و چالش‌های پیش رو ناکام نمانند. علاوه بر این مدل‌های کسب و کار به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا شرکت‌های مورد نظر برای سرمایه‌گذاری را راحت‌تر ارزیابی کنند.

چرا باید مدل کسب‌وکار داشته باشیم؟

داشتن یک مدل کسب‌وکار شفاف و به‌روز برای هر سازمان یا شرکت، یک ضرورت اساسی محسوب می‌شود؛ زیرا این مدل، در واقع نقشه راهی است که تمامی فعالیت‌ها، منابع، شرکا و جریان‌های درآمدی کسب‌وکار را به‌صورت یکپارچه و قابل درک نمایش می‌دهد. بدون داشتن مدل کسب‌وکار، تصمیم‌گیری‌های مدیریتی ممکن است غیرمنسجم و ناپایدار باشد و احتمال اتلاف منابع و انرژی در مسیرهای نادرست افزایش یابد. مدل کسب‌وکار به مدیران و تیم‌ها این امکان را می‌دهد که با تحلیل دقیق نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای بازار، مسیر رشد و توسعه را به‌صورت هوشمندانه طراحی کنند و از تصمیمات کوتاه‌مدت و بی‌برنامه پرهیز نمایند.

علاوه بر این، مدل کسب‌وکار کمک می‌کند تا فرآیندهای داخلی سازمان بهینه شوند و هماهنگی بین واحدها و تیم‌ها افزایش یابد. با داشتن تصویری واضح از ارزش پیشنهادی، مشتریان هدف، منابع کلیدی و فعالیت‌های اصلی، مدیران می‌توانند با اطمینان بیشتری سرمایه‌گذاری کنند، استراتژی‌های بازاریابی را تنظیم نمایند و جریان نقدی را مدیریت کنند. همچنین، در مواجهه با تغییرات بازار یا ورود رقبا، یک مدل کسب‌وکار به‌روز، امکان تطبیق سریع و انعطاف‌پذیری بیشتر را فراهم می‌آورد.

مدل کسب‌وکار نه‌تنها ابزاری برای مدیریت داخلی است، بلکه وسیله‌ای حیاتی برای ارتباط با سرمایه‌گذاران، شرکا و سهامداران محسوب می‌شود. ارائه یک مدل روشن و شفاف، اعتماد ذی‌نفعان را جلب کرده و مسیر جذب سرمایه و همکاری‌های تجاری را هموار می‌سازد. بنابراین، طراحی و نگهداری یک مدل کسب‌وکار دقیق، از پایه‌های استراتژیک هر کسب‌وکار موفق و پایدار به شمار می‌رود.

بیزینس مدل برای چه کسانی لازم است؟

طراحی و به‌روزرسانی بیزینس مدل، ابزاری حیاتی برای طیف گسترده‌ای از سازمان‌ها و کسب‌وکارها است و محدود به استارت‌آپ‌ها نمی‌شود. استارت‌آپ‌ها، به دلیل تازه بودن و نیاز به تعریف دقیق ارزش پیشنهادی خود و شناخت مشتریان هدف، بیشترین بهره را از مدل کسب‌وکار می‌برند. این ابزار به آنها کمک می‌کند تا منابع، فعالیت‌ها و جریان‌های درآمدی خود را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که بتوانند مسیر رشد پایدار را با کمترین ریسک و بیشترین بازدهی طی کنند.

با این حال، شرکت‌های بزرگ و سازمان‌های دولتی نیز به شدت به بیزینس مدل نیاز دارند؛ زیرا تغییرات بازار، فناوری و رفتار مشتریان، نیازمند بازنگری مداوم در استراتژی‌ها و فرآیندهاست. یک مدل کسب‌وکار شفاف و به‌روز، امکان شناسایی فرصت‌های جدید، توسعه محصولات و خدمات نوآورانه و افزایش بهره‌وری منابع را فراهم می‌کند. حتی در شرکت‌های دارای سابقه و سابقه طولانی، بازنگری در مدل کسب‌وکار باعث می‌شود تصمیمات استراتژیک با دیدی جامع و داده‌محور اتخاذ شود و از تصمیمات واکنشی و کوتاه‌مدت جلوگیری گردد.

به طور کلی، هر کسب‌وکاری با هر اندازه، مقیاس و صنعتی می‌تواند از طراحی مدل کسب‌وکار بهره‌مند شود. این ابزار به مدیران کمک می‌کند تا جریان‌های درآمدی و هزینه‌ای، شرکا و منابع کلیدی و همچنین نیازهای مشتریان را به دقت تحلیل کنند. همچنین، با داشتن بیزینس مدل، سازمان‌ها قادرند ریسک‌ها را پیش‌بینی و مدیریت نمایند و راهکارهای خلاقانه برای رشد و توسعه پیدا کنند. بنابراین، طراحی و استفاده مستمر از بیزینس مدل، برای هر کسب‌وکاری که می‌خواهد پایدار، موفق و رقابتی باشد، ضروری است.

بخش‌های بوم مدل کسب و کار

زمانی که صاحب کسب و کار قصد طراحی بیزینس مدل خود را دارد، باید عواملی که بر روی درآمد و سوددهی شرکت تاثیرگذار هستند را مشخص نماید. عوامل موثر بر روی درآمد و سود شرکت شامل چندین دسته از جمله موارد زیر می‌شوند:

1. مشتریان

مشتریان قلب مدل کسب و کار هستند و این مدل باید بر اساس مشتریان پایه‌گذاری شود. درک درست مشتریان هدف و نیازها و خواسته‌های آنها بسیار مهم است و باید به آنها توجه شود. برای این بخش از مدل کسب و کار باید مشتریان احتمالی را شناسایی کرده و آنها را به گروه‌های مختلفی تقسیم کرد. در نهایت هم گروه مشتریان ایده‌آل که کم‌ترین زحمت و بیشترین سود برای شرکت را دارند، مشخص کرد.

2. ارزش پیشنهادی

ارزش همان سود یا منفعتی است که مشتری از تعامل با کسب و کار به دست می‌آورد. برای اینکه کالا یا خدمات شرکت مورد استقبال و فروش بیشتر قرار بگیرند، باید از یک ارزش مضاعف برخوردار باشند. با یک محصول یا خدمات تکراری اما با ارزش پیشنهادی عالی میتوان در کسب و کار خود تحول چشمگیری ایجاد کرد. اما با ارائه یک محصول یا خدمت کاملا جدید اما بدون ارزش و منفعت، تنها عمر و انرژی افراد به هدر رفته و کسب و کار به تدریج با شکست روبرو می‌شود.

3. کانال‌های ارتباطی

کانال‌ها مسیرهای ارتباطی هستند که از طریق آنها با مشتریان ارتباط برقرار می‌شود. به عبارتی کانال‌ها نقاط تماس کسب و کار با مشتریان هستند و مشتریان توسط آنها نسبت به محصولات و خدمات آگاه می‌شوند. برای انتخاب کانال میتوان به سراغ کانال‌های کم هزینه‌تر و موثرتر رفته و کانال مناسب برای هر پرسونا را مشخص کرد.

4. جریان‌های درآمدی

هر کسب و کاری برای زنده ماندن و ادامه حیات به درآمد نیاز دارد. درآمدزایی شرکت هم تنها محدود به یک روش نبوده و میتوان از جریان‌های درآمدی و روش‌های مختلفی برای کسب درآمد استفاده کرد. در خصوص مدل‌های درآمدی میتوان به فروش کالا یا خدمات، حق عضویت در خدمات، اجاره یا لیزینگ، اعطای حق امتیاز، حق واسطه‌گری و حق استفاده از محصول اشاره کرد.

5. منابع اصلی یا کلیدی

هر کسب و کاری منابعی دارد که با استفاده از آنها میتواند ارزش پیشنهادی خود را خلق و ارائه کند. در این خصوص میتوان به منابع مالی، منابع انسانی، منابع فیزیکی و لوازم تولیدی اشاره کرد. از این رو برای اینکه بیزینس مدل به عنوان یک سیستم سودساز و درآمدزا کار کند، باید منابع اصلی یا کلیدی را مشخص کرد. در صورتی هم که منابع مدنظر موجود نباشند، باید برای کسب آنها اقدام کرد.

6. فعالیت‌های اصلی

منظور از فعالیت‌های اصلی، اموری است که برای عملکرد صحیح مدل کسب و کار نیاز هستند. از این رو اقداماتی که برای خلق و ارائه ارزش مورد نیاز هستند و برای دستیابی به بازارها، حفظ روابط با مشتریان و کسب درآمد ضروری می‌باشند را باید مشخص کرد. این فعالیت‌ها میتوانند شامل مدیریت زنجیره تامین، توسعه نرم‌افزار و مواردی از این دست باشند. برای مشخص کردن فعالیت‌های اصلی بهتر است تمام اجزای بوم کسب و کار را بررسی کرده و فعالیت‌های کلیدی که در هر مورد باید انجام شود را یادداشت کرد.

7. شرکای کلیدی

از دیگر بخش‌های بوم مدل کسب و کار باید به شرکای کلیدی اشاره کرد. در این بخش کسب و کارهایی که میتوانند در کنار بیزینس کار کرده و به آن کمک نمایند، مشخص می‌شوند. شرکت‌هایی که منجر به بهینه شدن بیزینس مدل می‌شوند و ریسک‌های کسب و کار را کاهش می‌دهند، بسیار حائز اهمیت هستند و بهتر است از همکاری با آنها استقبال شود.

8. ساختار هزینه‌ها

این بخش شامل تمام هزینه‌هایی است که اجزای مدل کسب و کار با خود به همراه دارند. در این بخش از بوم بیزینس مدل باید تمام هزینه‌هایی که برای ساخت و ارائه ارزش به مشتری صرف می‌شود را برآورد کرد. هزینه‌ها معمولا شامل دستمزدها، اجاره بها، امکانات فیزیکی و هزینه‌های متغیر می‌شوند.

مراحل طراحی بوم مدل کسب‌وکار

طراحی بوم مدل کسب‌وکار، فرآیندی است که شامل مراحل زیر می‌باشد:

1. شناسایی مشتریان هدف: تعیین گروه‌های مختلف مشتریان و نیازهای آن‌ها.
2. تعریف ارزش پیشنهادی: تبیین مزایای منحصر به‌فرد محصول یا خدمت برای مشتریان.
3. تعیین کانال‌های توزیع: انتخاب روش‌های مناسب برای رساندن محصول یا خدمت به مشتریان.
4. برقراری ارتباط با مشتریان: ایجاد و حفظ روابط مؤثر با مشتریان.
5. جریان‌های درآمدی: شناسایی منابع مختلف درآمدی.
6. منابع کلیدی: تعیین منابع ضروری برای ارائه ارزش پیشنهادی.
7. فعالیت‌های کلیدی: شناسایی فعالیت‌های اصلی برای اجرای مدل کسب‌وکار.
8. شرکای کلیدی: تعیین شرکای استراتژیک برای تکمیل مدل کسب‌وکار.
9. ساختار هزینه‌ها: شناسایی هزینه‌های مرتبط با اجرای مدل کسب‌وکار.

دلایل استفاده از بیزینس مدل چیست؟

• توسعه کسب و کار

یکی از دلایل استفاده مدیران از بوم مدل کسب و کار، توسعه بیزینس‌شان است. با طراحی بیزینس مدل و بروزرسانی مداوم آن، میتوان سود و درآمدزایی شرکت را مدیریت کرده و از بخشی از درآمد برای توسعه کسب و کار استفاده کرد.

• تعیین مزیت رقابتی

در بازارهای رقابتی مزیتی که برای مشتری ایجاد می‌شود، ‌میتواند برگه برنده شرکت در جذب مشتری باشد. مزیت رقابتی از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است و به نوع کسب و کار بستگی دارد. حال با بیزینس مدل طراحی شده، مزایای رقابتی همواره در معرض دید هستند و میتوان طبق آنها برنامه‌ریزی کرد.

• برخورداری از پایداری مالی

ثبات مالی در هر شرایطی حتی در شرایط رکود اقتصادی، موفقیت کسب و کار را تضمین می‌کند. حال با طراحی بیزینس مدل موفق میتوان نسبت به میزان سود در بازه‌های زمانی مشخص آگاه شده و اقدامات لازم برای جلوگیری از ضرر و زیان را لحاظ کرد.

چند نوع بیزینس مدل داریم؟

بیزینس مدل‌ها به‌طور کلی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. مدل تولیدی: تمرکز بر تولید و فروش محصولات فیزیکی.
2. مدل خدماتی: ارائه خدمات به مشتریان به‌صورت مستقیم.
3. مدل اشتراکی: ارائه محصولات یا خدمات به‌صورت اشتراکی یا عضویت.
4. مدل پلت‌فرمی: ایجاد بسترهایی برای اتصال عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان.
5. مدل فریمیوم: ارائه خدمات پایه رایگان و دریافت هزینه برای ویژگی‌های پیشرفته.

جمع بندی

بیزینس مدل پایه و اساس کسب و کار برای رسیدن به سود است. بدون طراحی بیزینس مدل مناسب، احتمال شکست شرکت و افزایش ضرر و زیان وجود دارد. برای همین به طراحی بیزینس مدل و بروزرسانی مداوم آن توجه داشته باشید و آن را بر اساس وضعیت شرکت خود طراحی نمایید. جهت دریافت مشاوره و راهنمایی جهت طراحی بیزینس مدل میتوانید با کارشناسان مجموعه ایران بیزینس مستر تماس حاصل فرمایید.